NZUO LYA MAPAPILO  NYI KUSAKULA TCHA KUTESA  MUKANDA UA MUTCHIFUTCHI TCHESWE YA KUSAKULA TCHA ATHU ESWE  Yakudaptala nyi kuilhinga ku Asembeleia Yeswe mu Kuthunga 217 A (III) ya 10 ya Dezembro ya  1948  Kuputhuka  Hakukonsiderala  ngwo  kunyinguika  ya  vumbi  ya  kusa  ha  usoko  eswe  nyi  kusakula  jhó  jhimuwikha  Jakulinga ye fundamentu ya kulenguluka ya ululi ya zango mutchifutchi ;  Hakukonsiderala ngwo kanyinguikine , kupala tcha kusakula tcha athu, yatuala ku yuma yipe ize  ya  kuasunga  mu  mana  jha  atu  nyi  maliji  jha  tchifutchi  chize  atu  eswe  etche  alingue,  ahanjike ,atayze, hanga atchine mu lamba, ya isako ngue yuma yatamba kukaula athu eswe.  Hakukonsiderala ngwo tchatamba kufunga tche kusakula tcha athu ha imwe regime ya kusakula,  hanga athu atchine kulinga ize azanguile,mu kutchina, ha kuhiluka ya yuma yipe nyi matamiso;  Hakukonsiderala ngwo tchatamba kukuasa kukolesa wue usepha hali ifuchi;  Hakukonsiderala  ngwo,  ha  mukanda,  wua  athu  jha  ifutchi  alikuata  kanambe,  nawa,  ngwo  ufulhelo wuo ha kusakula tcha athu, ha vumbi lia athu eswe, ha kulifa ya kusakula jha malunga  nyi mapwo mba yaha yuma yakulinga ha kukuasa yuma inende heswe nyi kulinga yuma yipema  ha muono hua mutchima tcha kulenguluka tchinene;  Hakukonsiderala ngwo mavungo akwo halithunjika alueze, kulikuasa nyi akuakululieka ifutchi ya  linunga, lie vumbi lia mutchifutchi nyi zango lha kusakula tcha athu nyi kukola tcha kulenguluka;  Hakukonsiderala  ngwo  kupwa  tchimuikha  tcha  kusakula  nyi  kulenguluka  ye  ya  ulemo  inene  hanga ahane kuuaha ya lhitayza tchatcho:  Ye Asembeleia Yeswe  Hakusa  ye  declaraçao  ya  mutchifutchi  tcheswe  ya  kusakula  tcha  athu  ngwe  ipema  uikha  ha  kuheta  kuli  athu  eswe  ku  ifutchi  yeswe,  hangta  athu  eswe  nyi  jhe  milimo,jipwe  mu  espiritu,  alikolueze,  ku  ulongueso  ua  vumbi  ya  kusakula  nyi  kutuaka,  kuluthue  mu  membo  nyi  kusuku,  tche  kunyinguika  tcha  kusa  yuma  kuswe  nyi  zango  hali  athu  jha  mue  muihunda  hakamuihi,  tchize ngue yfutchi aysa hali akua ululi.  SHIMBI YA 1º  Athu  eswe  kakusemuka  ngwe  akwo,  ku  vumbi  nyi  hakusakula.Kali  nyi  mana,mba  mahasa  kulinga umwu hali mukwo nyi espiritu ya kuli kuasa. SHIMBI YA 2º  Athu  eswe  mahasa  kulinga  yuma  anazangue  nyi  kusakula  ha  yno  declaraçao,kanda  alinga  katonde hali athu a ku mavungu ekha,hanjhi ha malunga nyi mapwo, ha malinji,ha ngueleja,ha  politica nyi hayuma ikuo,ha mumaihunda,ha upite, ha kusemuka nyi hesuaho.  Ha  tchotcho  ketchi  kulinga  nyi  umwu  katonde  ha  kuputuka  ku  shimbi,ya  nguvulu,ululi,hanji  yfutchi  ikuo  tchipwe  kuze  a  semukine  muthu  ,tchipwe  tchifutchi  tcha  lihandununa,ha  kutuama  ukawo hanji ha umue nguvulu.  SHIMBI YA 3º  Muthu muswe mahasa kusakula muono,liberdade nyi kulifunga.  SHIMBI YA 4º  Nyi  umwe  ketchi  kapua  kapinji,hanji  kulinguila,  upinji  nyi  kutalatala  ya  tupinji  hali  yuma,ka  ku  akanjisa.  SHIMBI YA 5º  Nyi umue ketchi kulituala ha lamba nyi kumu talatala tchipi hitcha uthu ko.  SHIMBI YA 6º  Athu eswe mahasa kusakula, ha kunyinguika ha yhela yeswe ya athu a ululi.  SHIMBI YA 7º  Eswe  amuikha  hakutuala  ha  shimbi,  hi  nyi  katonde  ko,  mahasa  kusakula,  apue  nyi  kufunga  shimbi.  Eswe  masakula  kufunga  tchalifa  hali  tchesuetcho  kutalatala  mutchi  handununa  ha  tchuma tcheswe, akautuala ha tchesuatcho kutala tala tcha lamba.  SHIMBA YA 8º  Muthu  mueswe  mahasa  kusakula  hanga  atuale  kuli  akua  ululi,  uaze  analingue  yuma  ku  ya  pemene ku meso ja nguvulu akua shimbi.  SHIMBI YA 9º  Nyi umue ketchi kumusa mu mulonga hanjhi mu phoso.  SHIMBI YA 10º  Muthu mueswe mahasa kusakula, kulifa nyi akuo,yuma  atela  aylueze kuli  akua  ululi  uaze keshi  masepha, hanga atale ku yuma yenyi ,hanga aytangue ngue tchize shimbi inambe.  SHIMBI YA 11º  1.Muthu mueswe mamba nguo yuma ypi alinga,nyi kaylinguile, mahasa kuita hanga amufungue  nyi afuphe ndo muze mamona yoze uailinga.  2.Nyi umwe ketchi kamuambungona ku yuma analhingue, nyi kuyapemene mu tchihunda hanjhi  mu yfutchi.Tchizetchene,ketchi kamusa mulonga ulemu ngue muze alinganga yuma. SHIMBI YA 12º  Nyi  umue  keshi  kamunjila  mu  muono  uenyi,  mu  usoko,hanji  mu  nzuo,hanji  mikanda,naua  kumuihia vumbi.Ha yuma yatcho, athu eswe kali nyi akua ululi afungue.  SHIMBI YA 13º  1.Muthu muesue mahasa kusakula kuze anazangue kusa nzuo lienyi.  2.Muthu  muesue  mahasa  kuetcha  tchifutchi  tchenyi,  nyi  muze  athunga,mba  mahasa  kuhiluka  nawa mu tchifutchio tchenyi.  SHIMBI YA 14º  1.Muthu muesue muze mamukaula,mahasa kufupha yfutchi yekha hanga athungue ko.  2.Kusakula tchatcho, kanda atchimona ngue kalinga tchipi ku meso ja manguvulu.  SHIMBI YA 15º  1.Muthu muesue mahasa kupua vungu lienyi.  2.Nyi umue ketchi kumuamba nguo hanga atchine kupua nyi vungu liekha.  SHIMBI YA 16º  1.Tchize  ha  miaka  ytangu,  lunga  nyi  pfwo  ,mahasa  kulimbata  nyi  kuthunga  usoko,ketchi  kunyonga  ku  vungu  hanjhi  mavungu  nyi  ngeleja.Muze  alhimbata  ndo  muze  malhilakula  eswe  mahasa kusakula.  2.Umbatchiso ketchi ku ulinga nyi akua kulimbata kazanguile.  3.Usoko ue uahianamu yfutchi,no mahasa kusakula yoze mafunga mu unguvulu.  SHIMBI YA 17º  1.Muthu muesue, ukhauenyi hanjhi nyi akuo,mahasa kupua nyi upite.  2.Nyi umue ketchi kumuambila upite uenyi.  SHIMBI YA 18º  Muthu  muesue  mahasa  kusakula  nyi  ku  nyonga,  ha  ngueleja;mahasa  kuya  ku  ngueleja  yekha,hanji ahanjike tcheka hakutuala ku ngueleja,ukhauenyi hanji nyi akuo,halhi athu eswe nyi  ha ukhauenyi,ha ku ulongueso,ha kulinga,ha maliji nyi imbanda.  SHIMBI YA 19º  Muthu  muesue  mahasa  kusakula  yze  mamba,  yze  anzajangue,inambe  nguo  ketchi  kumuamba  tchipi ku yze anyonga,nyi kumufupha,hanga atambule utelumuno.  SHIMBI YA 20º  1.Muthu muesue mahasa kusakula nyi yoze malinunga alhingue yuma ypema. 2.Nyi umue ketchi kumunumguisa kuli akuo nyi kazanguile.  SHIMBI YA 21º  1.Muthu  muesuawo,mahasa  kupua  kulutue  lia  milhimo  ja  mu  tchifutchi  tcheny,tchipue  muene  hanji uaze matongola.  2.Muthu muesue mahasa kupua, ngue akuo,ha milimo ya athu eswe mu tchifutchi tchenyi.  3.Ndo  athu  eswe  apue  kanaua,mba  hanga  ahase  ku  tongola  yoze  mapua  nguvulu,  muze  ma  tongola mu tukueji ha tukuji,kuli eswe,ngue tchize shimbi inambe.  SHIMBI YA 22º  Muthu muesuawo, mahasa kupua nyi ukuaso ua nguvulu,mahasa kuita anyinguike ha kutuala ku  upite,ha  ku  ndako,tchatamba  kutatamisa  akua  kukuasa  yfutchi,ha  ukuaso  ua  akua  kulinga  nyi  yuma ylhi mu yfutchi.  SHIMBI YA 23º  1.Muthu muesue, mahasa ku kilhikita,nyi yze azanga ha milhimo nyi ha kutchina kupua nayo.  2.Eswe mahasa kupua nyi milhimo nyi ufeto ngue akuo.  3.Yoze  uakilhikita  ndo  mamufeta  hanga  eva  kuwaha,hanga  usoko  jenhi  atuame  kanaua,nyi  afungue ku yuma ykuo yeswe.  4.Muthu muesue mahasa kuputhuka nyi athu akuo, mazuwo hanga atalhile yuma yo.  SHIMBI YA 24º  Muthu muesue mahasa kusakula nyi kuhuima,  hanji nyi kutchina kukilikita,welo ndo mamufeta  mumu kanahuimi.  SHIMBI YA 25º  1.Muthu muesue ndo mapua nyi muono upema,mba ahase kuhinduka hamuikha nyi usoko,tcha  tamba ha kutuala ku kulha , kuku zala,ku upombelo,ku mandotolo nyi naua ha milhimo ya akua  kukuasa,nyi  kakilhikithile  tchatamba  kuakuasa,ku  ikola,nyi  uafisa  lunga,ha  ushinakaji  nyi  ha  yuma ykuo yze ketshi kuhasa kulhinga.  2.A  naye  nyi  ana  ndo  makuasa.  Tuanuke  eswe,asemuka  mu  tchima  hanji  kusuku  lia  atato,no  ndo kua kuasa.  SHIMBI YA 26º  1.Muthu  muesue  ndo  kumulonguesa.Kulhilonguesa  tchatamabile  ku  tchifeta,mumu  tchatamba  eswe  kunyinguika.  Ndo  manyinguika  eswe.kulhilonguesa  tchikuo  tcha  kueswe;  Ndo  kulhilonguesa nyi tatchi mba uaze anazangue ahase kulhi ndotolala.  2.Kulonguesa  tchatela  muthu  nyi  muthu,wuelo  ndo  kulhikolueza  mba  hanga  ahase  kunhingueka,apue  masepha  nyi  mavungu  akuo  hanjhi  kaua  ngueleja,nyi  naua  ha  kutuala  kuluthue zango mu mavungu eswe.  3.A tato e masakula nyi ananyinguika, tchize malonguesa ano. SHIMBI YA 27º  1.Muthu  muesue  mahasa  kusakula  yze  malhinga  ha  kutuala  ku  ndako  ja  mu  maihunda,nyi  ku  kuasa hanga tchi futchi tchilhingue yuma ypema.  2.Eswe  mahasa kusakula yze ya tamba kukaula  nyi yze malhinga  ngue akua mana,hanjhi akua  kuimba nyi kusoneka.  SHIMBI YA 28º  Muthu  muesue  mahasa  kuthumina,mu  tchihunda  nyi  mu  yfutchi,yno  shimbi  muy  hasa  kutuala  ha uthulhikilo ua yno papilo.  SHIMBI YA 29º  1.Muthu  muesue  ndo  malhinguila  tchihunda,nekha  ketchi  kulhinga  kuekha  hanga  atuale  vumbi  lia jina lienyi.  2.Ha  kulhinga  yno  yuma  nyi  umue  kaso kupuako hanji  ha shimbi  jize  makaula  hanga  alhingue  yuma  tchize  tcha  tamba  mba  hapue  vumbi  hali  eswe,ha  kutuala  kulhi  yesue  nyi  eswe  atuame  kanawa.  3.Ha tchuma tchesuatcho tcha kusakula nyi kulhinga yeswe, kanda nukalhinga yuma yekha yze  mavungu alikuata kazanguile.  SHIMBI YA 30º  Nyimwe  yuma  ya  muno  mu  kuambila  ketchi  ka  ytesa  nyi  mu  mayhunda  yesuayo,  muusoko  hanjhi  umuwikha kalhi  nyi thajhi  ja kuhana milhimo yesuayo  hanjhi ha kulhinga yesuayo yuma  ya kupupa tche kusakula tcha athu anambe akuno.